Autorka: Anna Pawłowska
Zaraz, zaraz… Czy chodzi o to, że mam ADHD i mimo to mam szansę być efektywnym pracownikiem? Czy o to, że mogę skutecznie działać z taką osobą w moim zespole? Obie te perspektywy są istotne – z neuroróżnorodnością (odmiennym doświadczaniem świata, uczenia się, zachowania) możemy nie tylko sobie radzić, ale także korzystać z jej potencjału – również w środowisku zawodowym.
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z brakiem koncentracji uwagi, zwykle kojarzy się z rozbieganym chłopcem, niepotrafiącym wytrzymać w ławce przez 45 minut. Jednak w tej samej klasie obok siedzi dziewczynka, często rozproszona i „nieobecna myślami”, może czyta coś na telefonie podczas lekcji. Mózgi ich obojga mogą funkcjonować w sposób charakterystyczny dla ADHD, chociaż dzieci zachowują się zupełnie inaczej.
Na różne sposoby próbują radzić sobie z niedoborem dopaminy – związku chemicznego istotnego dla motywacji, energii i chęci do działania. Chłopiec poszukuje czyjejś uwagi, aby tylko „coś się działo”, dziewczynka podąża za własnymi myślami. Oboje gubią wątek na lekcji, jednak po szkole potrafią spędzić wiele godzin na czymś, co naprawdę je interesuje – sporcie, rysowaniu, szukaniu wszystkich ciekawostek z ulubionego serialu, grze komputerowej.
To jedna strona ADHD, czyli zaburzenia uwagi. Drugą jest kombinacja nadaktywności i impulsywności – może wyrażać się w ruchliwości, natłoku myśli, niecierpliwości, trudnościach w czekaniu na swoją kolej. Otoczenie może odbierać to jako niegrzeczność i brak taktu („Powie, zanim pomyśli”) oraz nieustający pośpiech. Oba rodzaje objawów – zaburzenia uwagi i nadpobudliwość – mogą występować w różnych proporcjach, a klasyfikacje wyróżniają trzy „podtypy” ADHD.
Dzieci z naszej opowieści – z diagnozą ADHD lub bez niej – wkraczają w dorosłość i podejmują pracę. Ich układ nerwowy nie „wyrasta” ze swojego sposobu funkcjonowania, doświadczają związanych z tym trudności i wypracowują sposoby radzenia sobie. Może uzyskują diagnozę w dorosłości, może korzystają ze wsparcia w postaci leków.
Częściej niż osoby neurotypowe mają problemy z efektywnością; czasem uważają, że nie realizują w pełni swojego potencjału. Z badań przeprowadzonych w Niemczech (Fuermaier, 2021) wynika, że odczuwają trudności w różnych obszarach – od skutecznego wykonywania obowiązków, poprzez współpracę (z zespołem lub przełożonym), nowe zadania oraz doświadczanie oceny.
Zwłaszcza zajęcia monotonne, powtarzalne i wymagające stałej wysokiej koncentracji mogą być wyzwaniem. Jakość pracy zależy też od warunków – niektóre osoby z ADHD potrzebują spokoju, inne będą dobrze funkcjonować w natłoku rozmów i informacji. Przy długich projektach osoby z ADHD zmagają się z prokrastynacją, ponieważ wizja oddalonej w czasie „nagrody” (zakończenia, pochwały) niewystarczająco ich motywuje. Z tym wszystkimi trudnościami muszą sobie radzić w toku kariery zawodowej. Stosują różne narzędzia organizacji pracy – dzielenie zadań na mniejsze moduły, grywalizację, pracę w cyklach wyznaczanych czasem, a nie rezultatem.
Dobra wiadomość jest taka, że ten „medal” ma dwie strony i są sytuacje, w których ADHD nie bywa przeszkodą, a daje przewagę. Gdy trzeba szybko wygenerować dużo pomysłów, myśleć „out of the box”, szukać niestandardowych rozwiązań – nadaktywny, lekko rozproszony umysł może się sprawdzić. Z kolejnych badań wynika, że osoby z ADHD potrafią być ponadprzeciętnie kreatywne – o ile samo zadanie jest dla nich ciekawe. (Boot i in. 2020) Jest także szansa, że znajdą rozwiązanie dla wielowymiarowego problemu w krótkim czasie, intuicyjnie rozumiejąc jego złożoność.
Wrażliwość na bodźce i wyobraźnia mogą przydać się w zawodach artystycznych czy badaniach naukowych, a szybkość reagowania – w mediach, IT, marketingu czy polityce. Przy niższej impulsywności lepszym wyborem może być praca z ludźmi, dostarczającymi ciągłej stymulacji – w zawodzie medycznym czy szkolnictwie. Dynamiczne środowisko pracy, dostarczające codziennie nowych tematów i/lub krótkich projektów, może być dla osoby z ADHD (i zatrudniającej ją firmy) strzałem w dziesiątkę. Niektórzy stworzą je sami, wybierając działalność na własny rachunek.
Pamiętajmy też, że niezwykle istotne jest tutaj dopasowanie treści i rodzaju pracy do człowieka. Osoby z ADHD, podążając za swoją pasją, są w stanie osiągać bardzo głębokie skupienie uwagi (tzw. hiperfokus), stanowiące niejako „drugą stronę” problemów z koncentracją. Wyróżniają się tym z populacji ogólnej – tak przynajmniej można wnioskować z pierwszych badań na ten temat.(Hupfeld i in., 2019).
Podsumowując, ADHD niesie ze sobą wiele wyzwań, ale i możliwości w toku kariery zawodowej. Jeśli podejrzewasz, że może to dotyczyć Ciebie (jako pracownika) – rozważ skorzystanie z profesjonalnej diagnozy. A jeśli zastanawiasz się, czy Twój podwładny lub współpracownik zmaga się z ADHD – pamiętaj, że to on/ona decyduje, czy Ci o tym powie. Niezależnie od tego, warto rozmawiać o jej lub jego potrzebach i zadbać o dobre warunki pracy oraz otwartą komunikację.
Źródła:
- Boot N, Nevicka B, Baas M. Creativity in ADHD: Goal-Directed Motivation and Domain Specificity. J Atten Disord. 2020 Nov;24(13):1857-1866. doi: 10.1177/1087054717727352. Epub 2017 Aug 28. PMID: 28845720; PMCID: PMC7543022.
- Fuermaier, A.B.M., Tucha, L., Butzbach, M. et al. ADHD at the workplace: ADHD symptoms, diagnostic status, and work-related functioning. J Neural Transm 128, 1021–1031 (2021). https://doi.org/10.1007/s00702-021-02309-z
- Hupfeld, K.E., Abagis, T.R. & Shah, P. Living “in the zone”: hyperfocus in adult ADHD. ADHD Atten Def Hyp Disord 11, 191–208 (2019). https://doi.org/10.1007/s12402-018-0272-y
- https://pmac.uk/resources/neurodiversity/adhd-strengths-in-the-workplace/
- Bernau, S., ADHD u dorosłych. Jak ułatwić sobie życie i uspokoić myśli, Wydawnictwo WAM, Kraków 2022
