Co właściwie oznacza „Ja”?
Na świecie jest blisko osiem miliardów ludzi. Oznacza to, że jest dokładnie tyle postaci mogących wypowiedzieć się „Ja”. Ale czym jest w ogóle to „Ja”? Najogólniej mówiąc to świadomość własnej osoby – jakie przypisuje się sobie cechy i dyspozycje, a także jakie ma się przekonania o sobie. “Ja” jest swoistą mapą, która pozwala osobie na orientację w świecie zewnętrznym (w tym na filtrowanie informacji czy reagowanie na otoczenie) i refleksję dotyczącą samego siebie.
Co kształtuje osobowość? Jak można ją opisać?
Postrzeganie siebie i interakcje z otoczeniem ukształtowane są przez wiele czynników. E. H. Erikson (autor teorii o etapach rozwoju tożsamości) wyróżnił osiem faz rozwojowych człowieka i kryzysów, które przechodzi on w rozwoju. Szczególnie mocno akcentował rolę wczesnego dzieciństwa i dojrzewania, w którym to okresie dokonuje się przejście od dzieciństwa do wieku dorosłego. Wśród istotnych czynników wyróżnił interakcje z opiekunami, to w jaki sposób reagowali oni na potrzeby dziecka, jakość wytworzonych więzi i zaszczepione wartości. Zdarzenia w tych stadiach mają kluczowe znaczenie dla osobowości człowieka dorosłego.
W niniejszym tekście do podstaw opisu osobowości pracownika posłużą: temperament, pięcioczynnikowy model osobowości Paula Costy i Roberta McCrae’a oraz rodzaje osobowości według Junga. Celem usystematyzowania pojęć poniżej znajduje się krótki opis poszczególnych teorii.
Temperament jest zespołem względnie stałych cech osobowości. Hipokrates oraz Galen wyróżnili cztery podstawowe typy temperamentu: sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. Obecnie do opisu temperamentu popularna jest teoria Strelau’a. Koncepcja ta charakteryzuje temperament na dwóch płaszczyznach: energetycznej i czasowej. W wymiarze czasowym może on przyjmować dwa rodzaje cech: perseweratywność – dotyczy kontynuowania działań po zaprzestaniu stymulacji oraz żwawość – szybkość reagowania, wysokie tempo aktywności. Wymiar czasowy podzielony jest na cztery główne czynniki:
– aktywność – skłonność do zachowań o wysokiej wartości stymulacyjnej;
– reaktywność emocjonalna – nagłe i silne reagowanie na bodźce,
– wrażliwość sensoryczna – reagowanie na słabe bodźce,
– wytrzymałość – opisuje odpowiedź na bodźce silne i/lub długotrwałe.
Pięcioczynnikowy model osobowości nazywany jest potocznie Wielką Piątką. Wyróżniono w nim pięć kluczowych cech, które w różnym natężeniu występują u każdego człowieka. Należą do nich poniżej opisane składniki, w nawiasach opisano drugie bieguny nasilenia danej cechy.
- Neurotyczność (lub stałość emocjonalna) – skłonność do przeżywania negatywnych emocji takich jak niepokój, lęk, gniew lub smutek oraz podatność na stres. Stałość emocjonalna przejawia się w dobrym odnajdywaniu się w sytuacjach stresowych.
- Ekstrawersja (lub introwersja) – zdolność do doświadczania pozytywnych emocji oraz jakość i ilość interakcji społecznych. Ekstrawertyczność to postawa dużej otwartości na ludzi, kojarzona z towarzyskością oraz wigorem. Introwersja oznacza nieśmiałość, preferowanie samotności, postawę pasywną – wyczekującą.
- Otwartość na nowe doświadczenia (lub zamkniętość) – ciekawość poznawcza, reakcja na nowe doświadczenia, zmiany. Zamkniętość łączona jest z konserwatyzmem i brakiem tolerancji różnorodności.
- Ugodowość (lub antagonizm) – nastawienie do świata społecznego, unikanie sporów vs. nieustępliwość. Wysoka ugodowość łączona jest z dużą chęcią współpracy i zrozumieniem dla innych. Postawa antagonistyczna może przejawiać skłonności egocentryczne.
- Sumienność (lub nieukierunkowanie) – wykazywanie samodyscypliny i konsekwencji w dążeniu do założonych celów, skoncentrowanie na działaniu. Nieukierunkowanie wskazuje niską skrupulatność i małą motywację do osiągnięć.
Jung wyróżnił cztery kolory odpowiadające typom osobowości. Jest to czerwony – zasadniczość, praktyczność, odpowiedzialność, szybkość w podejmowaniu decyzji, odwaga i zadaniowe nastawienie do pracy, czerwonych uważa się za naturalnych liderów, jednak ich zasadniczość i pragmatyzm sprawia, że z niechęcią poświęcają czas na relacje międzyludzkie – przez co mogą być oceniania jako nieempatyczni. Niebieski opisuje ludzi, którzy są skrupulatni, dobrze poukładani, lubią zasady i procedury; bardzo cenią precyzję (również komunikatu). Niebiescy mają tendencję do drobiazgowości i grzęźnięcia w szczegółach, polem do rozwoju jest zwiększenie odporności na stres oraz krytykę. Zielony (chyba w sposób naturalny) kojarzony jest z równowagą i harmonią, zieloni nie lubią zmian, są empatyczni; problemy analizują wielowątkowo. Mają jednak tendencję do spełniania oczekiwań innych. Żółty to kolor osób spontanicznych, kreatywnych i optymistycznych; cechuje ich dość wysoka impulsywność oraz niska systematyczność i zdolności analityczne. Polem do pracy może być samodyscyplina, oraz porywczość i skłonności do manipulacji.
Współpracownik – kim jest?
Współpracownicy to osoby zatrudnione w tej samej organizacji, z którymi prowadzone są wspólne działania związane ze świadczoną pracą. Często są członkami jednego zespołu, odpowiedzialnego za realizację wspólnego celu.
Zwykle nie wybieramy ich sami, lecz jesteśmy zobligowani współpracować z nimi. Ale jak to uczynić, gdy jest to osoba diametralnie różna od nas? W następnej części artykułu znajdziemy opis, kilku takich typów współpracowników, z którymi może być nam trudniej współpracować. Przyjęcie obiegowych nazw to upraszczająca etykieta, zwykle na wejściu budująca niechęć. Od niej zaczynamy, ale szczegółowe opisy mają na celu podkreślenie, że każdy człowiek jest wypadkową cech i zdarzeń, które go ukształtowany, oraz że każdy może wnieść wiele dobrego do zespołu.
Katarzyna Marczak dla Mental Health at Work – Psychologia dla Biznesu
Bibliografia
- M. Huflejt-Łukasik i współpracownicy, Zmiany Ja w toku psychoterapii, Roczniki psychologiczne, 2015, XVIII, 3, 433-448.
- A. Beauval, A. Gałdowa (red.), Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości. Czynnikowe ujęcie osobowości (osobowość w świetle różnic indywidualnych). Kraków: Wyd. UJ.
- Dobrołowicz, W. (2020), Typy umysłów.,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia-Psychologia, 33(2), 9–24. DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2020.33.2.9-24.
